Wybitni przedstawiciele ziemiaństwa łomżyńskiego XIX i XX wieku. W służbie dla regionu i kraju. – Marcin K. Schirmer

WSTĘP

W książce Wybitni przedstawiciele ziemiaństwa łomżyńskiego XIX i XX wieku. W służbie dla regionu i kraju przedstawiono dwadzieścia siedem biogramów zasłużonych postaci wywodzących się z ziemiaństwa łomżyńskiego, żyjących i działających w tym okresie. Każdą osobę zaprezentowano w postaci rozbudowanej notki biograficznej, zawierającej wiele faktów zarówno z jej życia prywatnego jak i działalności publicznej. W przypadku bardziej znaczących rodów krótko przedstawiono historię danej rodziny wraz z opisem przemieszczania się jej przedstawicieli i posiadane dobra. W pracy uwzględniono zarówno osoby wywodzące się z ziemi łomżyńskiej, jaki i te, które z różnych powodów tutaj się osiedliły i w trwały sposób związały się z regionem. Tam, gdzie było to możliwe, zamieszczono materiał ilustracyjny, chociaż nie wszystkich bohaterów konterfekty są znane.

Występujące w niniejszej pracy osoby zostały omówione dość szczegółowo, w miarę posiadanego materiału faktograficznego, nie tylko pod względem pochodzenia i posiadanego majątku, ale przede wszystkim ze względu na swoje zasługi, jakie położyli dla regionu i kraju. Podstawowym kryterium przy wyborze nie było to, na ile są one znane i popularne dzisiaj, ale, w jaki sposób ich życie i aktywność przyczyniła się do rozwoju dobra wspólnego. Każdy z opisywanych wyróżniał się swoją działalnością i dokonaniami, które powinny być przykładem i wzorem dla innych.

Prezentowane osoby wiąże fakt, że wszystkie wywodzą się ze środowiska, ziemiańskiego. Różne są ich obszary aktywności zawodowej i społecznej oraz skala działania. Dlatego obok sylwetek osób odgrywających ważne role w konspiracji czy biorących udział w powstaniach narodowych znajdziecie, Państwo także postacie naukowców, propagatorów unowocześniania rolnictwa czy działaczy społecznych. Wspólnym mianownikiem jest fakt, że swoją postawą życiową i osiągnięciami wybijali się ponad przeciętność swojej epoki, a ich dokonania znalazły trwałe miejsce w historii. Części z prezentowanych osób jest powszechnie znana i doceniana, ale niektórzy niestety popadli w zapomnienie, pomimo niewątpliwych zasług. Łatwiej jest pisać o tych, którzy pozostawili po sobie spuściznę w postaci prac naukowych, literackich bądź pamiętników i która jest dzisiaj świadectwem ich aktywności i dokonań.
Tak dzieje się z wybitnymi badaczami przyrody braćmi – Wagami, autorką wielu książek – „Esteją” Kisielnicką czy zajmującym się twórczością Platona – Wincentym Lutosławskim. Nawet, jeżeli postacie te są znane tylko w wąskim kręgu specjalistów, zawsze można sięgnąć po ich dorobek. Pewnym odstępstwem jest postać Franciszka Fiszera, która wymyka się tym założeniom. Jego sylwetka została zamieszczona ze względu na jej barwność i rolę jaką pełniła w życiu towarzyskim swojej epoki.

Zatarciu uległy materialne świadectwa ich działalności jak miało to miejsce z browarem w Drozdowie i zdecydowana większość dworów. Dziś nie ma po nich śladu. Na szczęście pamięć o dokonaniach rodziny Lutosławskich, nie tylko na tym polu, pielęgnowana jest przez tamtejsze muzeum, mieszczące się w ich dawnym dworze.

Inni nie mieli tyle szczęścia i często ich dorobek został zniszczony w pożogach wojennych bądź uległy zapomnieniu. Zasługi ich żyją tylko we wdzięcznej, ale kruchej pamięci potomnych i pożółkłych dokumentach. Takim przykładem jest rodzina Woyczyńskich, właścicieli wielu majątków, których kilka pokoleń położyło poważne zasługi w działalności patriotycznej, społecznej i gospodarczej.

Przeprowadzona przez władze komunistyczne po 1944 r. zagłada ziemiaństwa spowodowała nieodwracalne straty dla naszego dziedzictwa narodowego. Zniszczone zostały nie tylko same dwory pełne pamiątek i będące świadectwem naszej historii, ale przede wszystkim zlikwidowano całą warstwę ziemiańską z jej dorobkiem materialnym i kulturowym oraz etosem pracy społecznej na rzecz innych i dla dobra kraju. Ziemianie przez setki lat obecni w krajobrazie wsi, przyczynili się do jej rozwoju i postępu rolniczego. Ich działalność patriotyczna i zaangażowanie społeczne umożliwiły przetrwanie w czasach zaborów i wojen.

Publikacja niniejsza powstała jako naturalna konsekwencja dotychczasowych zainteresowań Autora tematyką ziemiańską, ze szczególnym uwzględnieniem historii ziemian łomżyńskich. Jest to kolejna pozycja poświęcona tej tematyce, po wydanej w 2007 r. pt. Dwory i majątki ziemskie w okolicach Łomży i stanowi w pewnym sensie jej kontynuację. Pierwsza książka traktowała głównie o historii dworów i założeń dworsko-folwarcznych, siłą rzeczy w pobieżny sposób opisując ich właścicieli. W niniejszej, skupiono uwagę nad zamieszkującymi w przeszłości te siedziby osobami, wybierając te, których dorobek i znaczenie było największe. Takich postaci można by znaleźć bardzo wiele. Autor musiał dokonać trudnego wyboru, przedstawiając Jego zdaniem te najwybitniejsze. Pochodzą one z szeroko rozumianej ziemi łomżyńskiej, na którą składają się dzisiejsze powiaty: łomżyński, ostrołęcki, kolneński, grajewski i zambrowski.

Praca ma pionierski charakter, jako że dotychczas nie prowadzono szczegółowych badań nad ziemiaństwem łomżyńskim. Dlatego główną trudnością było dotarcie do podstawowych faktów z życia opisywanych bohaterów. Ich działalność trzeba było rekonstruować z okruchów wspomnień i szczątkowo zachowanych dokumentów. Wiele występujących informacji podano po raz pierwszy, co było możliwe dzięki dostępowi do materiałów archiwalnych i źródeł rodzinnych.

Autor ma nadzieję, że uznacie Państwo tą książkę nie tylko za ciekawą, ale przede wszystkim za pożyteczną, wzbogacającą wiedzę na temat działalności łomżyńskiego ziemiaństwa i jego wkładu w rozwój naszego kraju. Niewątpliwie cechą wspólną zdecydowanej większości przedstawionych bohaterów jest to, że mogliby być przykładem dla nas współczesnych, a ich dokonania godne są upamiętnienia.

Autor